Poznański Szlak Forteczny

Fort główny III Graf Kirchbach

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.


Forty główne miały narys sześcioboczny. Ich głównym zadaniem było prowadzenie walki artyleryjskiej z przeciwnikiem oraz zapewnienie schronienia własnym siłom. Najważniejszą częścią fortu był ziemny wał artyleryjski, na którym mieściły się stanowiska dla ciężkich dział do walki dalekiej i dla lekkich dział do osłony międzypól oraz murowane schronienia dla dział i artylerzystów. Podziemne kazamaty pod wałem dawały schronienie dla załogi oraz dla amunicji i prochu. W tylnej części fortu umieszczono dwukondygnacyjne koszary dla załogi oraz główny wjazd z bramą i mostem zwodzonym. Fort był otoczony fosą głęboką na 6 m i szeroką na 9 m, chronioną za pomocą lekkich dział i karabinów strzelających z kaponier w narożnikach czołowych i barkowych oraz w koszarach. Najważniejsze budowle w forcie były połączone podziemnymi korytarzami.


Fort III zbudowano w latach 1877–1881. Na wale artyleryjskim, oprócz zwykłych stanowisk działowych, zbudowano murowaną działobitnię dla armaty pierścieniowej 15 cm na łożu nadbrzeżnym. W 1881 roku, w końcowej fazie budowy, pośrodku czoła zbudowano krótki odcinek wału dla piechoty. W latach 1887–1890 wzmocniono mury i stropy budowli podziemnych, a po bokach zbudowano baterie artyleryjskie ze schronami amunicyjnymi. Około 1892 roku zainstalowano dwie stalowe, obrotowe kopuły obserwacyjne piechoty typu W.T.90, a w pierwszych latach XX wieku – kopułę obserwatora artylerii, typu W.T.Neu. Drobniejsze modernizacje prowadzono aż do wybuchu I wojny światowej. W czasie II wojny światowej zadaszono fosy, aby umieścić w nich warsztaty i magazyny fabryki samolotów Focke-Wulf. Po wojnie rozpoczęto prace rozbiórkowe w koszarach, ale pozostała część budowli została nienaruszona.

Twierdza Poznań
Fort na współczesnym planie Poznania.

Fort mieści się na terenie ZOO. W obiekcie znajduje się trasa turystyczna. Obiekt jest częściowo wykorzystywany na cele magazynowe. Zwiedzanie wnętrza tylko pod opieką przewodnika. Część budowli jest uszkodzona i opuszczona, potencjalnie niebezpieczna. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.



Twierdza Poznań
Fort na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku, po modernizacji, wzmocnieniu i instalacji pancernych stanowisk obserwacyjnych.

Twierdza Poznań
W niektórych fortach wmurowane są tablice z nazwiskami oficerów prowadzących budowę.

Twierdza Poznań
Prochownie to miejsca szczególnie wrażliwe: ukrywano je głęboko pod wałem. Szczególnie dbano o wymianę powietrza: do tego służył charakterystyczny wąski chodnik obiegający prochownię. Światło dostarczały lampy stawiane od strony korytarza w otworach zamkniętych szybami od strony prochowni.

Twierdza Poznań
Cechą narysu (planu) fortów głównych było specyficzne ukształtowanie koszar szyjowych (w części tylnej fortu): cofnięcie części środkowej sprawiło, że kazamaty osłaniające fosę można było umieścić w załamaniach koszar i zrezygnować z wystającej (i przez to narażonej na zniszczenie) kaponiery.

Twierdza Poznań
Koszary szyjowe fortu były dwukondygnacyjne, stały most nad fosą wspierał się na jednym filarze, a w sieni mieścił się most zwodzony o przemyślnej konstrukcji, doskonale wyważony i prosty w obsłudze.

Twierdza Poznań
Niestety, sklepienia w koszarach szyjowych są zniszczone.

Twierdza Poznań
W 1889 roku po bokach zbudowano ziemne działobitnie ze schronami amunicyjnymi. Działobitnia po prawej jest usytuowana na zboczu; ma dwa schrony.

Twierdza Poznań
Pancerna kopuła stanowiska obserwatora ułatwiającego kierowanie ogniem artylerii (W.T.Neu).

Tablice informacyjne Poznańskiego Szlaku Fortecznego sfinansowano z Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego i Rad Osiedli: Górczyn, Krzyżowniki-Smochowice, Głuszyna, Piątkowo. Szlak został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań i prace Zespołu ds. fortyfikacji poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Opracowanie, rysunki, zdjęcia: Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Mariusz Wojciechowski.
© 2015-2022, Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Pracownia JB72, Pracownia mariwoj Mariusz Wojciechowski, Autorzy OpenStreetMap.

Poznań