Fort główny IV Hake

█
Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.

█
Forty główne miały narys sześcioboczny. Ich głównym zadaniem było prowadzenie walki artyleryjskiej z przeciwnikiem oraz zapewnienie schronienia własnym siłom. Najważniejszą częścią fortu był ziemny wał artyleryjski, na którym mieściły się stanowiska dla ciężkich dział do walki dalekiej i dla lekkich dział do osłony międzypól oraz murowane schronienia dla dział i artylerzystów. Podziemne kazamaty pod wałem dawały schronienie dla załogi oraz dla amunicji i prochu. W tylnej części fortu umieszczono dwukondygnacyjne koszary dla załogi oraz główny wjazd z bramą i mostem zwodzonym. Fort był otoczony fosą głęboką na 6 m i szeroką na 9 m, chronioną za pomocą lekkich dział i karabinów strzelających z kaponier w narożnikach czołowych i barkowych oraz w koszarach. Najważniejsze budowle w forcie były połączone podziemnymi korytarzami.

█
Fort IV zbudowano w latach 1879–1884. Na wale artyleryjskim planowano wymurować stanowiska dla armat pierścieniowych na łożach nadbrzeżnych, jednak ostatecznie z nich zrezygnowano. Jeszcze w czasie budowy zmodyfikowano projekt, dodając pośrodku czoła krótki wał dla piechoty. W latach 1887–1890 fort został gruntownie zmodernizowany: budowle podziemne zostały wzmocnione, kaponiera czołowa została przebudowana na rewersową, pośrodku wału zbudowano pancerne stanowisko obserwacyjne dla artylerii typu P.B.St.87. Po obu stronach fortu zbudowano ziemne baterie artyleryjskie ze schronami amunicyjnymi. Około 1892 roku zainstalowano dwie obrotowe kopuły obserwacyjne dla piechoty typu W.T.90. Fort był modernizowany aż do wybuchu I wojny światowej. W czasie II wojny przechowywano w nim amunicję.

Fort na współczesnym planie Poznania.

Po II wojnie fort został wysadzony i rozebrany w większości, pozostała po nim ruina. Obiekt jest potencjalnie niebezpieczny. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.

Fort na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku – po modernizacji, wzmocnieniu i instalacji pancernych stanowisk obserwacyjnych.

W trakcie modernizacji w fosie wybudowano kaponierę w przeciwskarpie, a rozebrano narażoną na zburzenie kaponierę skarpową na osi. Uzbrojona została w cztery działka i wyposażona w reflektory do oświetlania fosy.

Fort, wysadzony i rozebrany, to dziś tylko trudno czytelne ruiny.

Nawet ruiny mają swoją wartość dydaktyczną, gdyż dają rzadką możliwość obejrzenia szczegółów widocznych normalnie tylko na planach i rysunkach.

Pancerne stanowiska obserwacyjne (P.B.St.87) zainstalowane zostały w latach 1888–1889 na trzech poznańskich fortach (IV, V i VI). Zachowało się tylko na forcie VI – pozostałe dwa forty są zrujnowane. Strop kazamaty był wykonany z żelaza zlewnego, a solidny przedpancerz – z żeliwa utwardzanego. Dwaj obserwatorzy ułatwiali kierowanie ogniem artylerii.

Pancerne stanowisko obserwacyjne W.T.90.

Z pancernego stanowiska obserwacyjnego W.T.90 została tylko studzienka, a w niej krzesełko dla obserwatora oraz trzy rolki, na których obracała się kopuła ze stali, poruszana ręcznie bez żadnych mechanizmów (miała tylko 3 cm grubości i chroniła zaledwie przed odłamkami). Obserwator-wartownik miał ostrzegać załogę fortu o ataku.

Wychodząca na dziedziniec ściana tylna bloku magazynowo-amunicyjnego była pierwotnie odsłonięta. W trakcie modernizacji dobudowano do niej sklepiony korytarz i nowe wyjście, znacznie lepiej zabezpieczone przed ostrzałem.