Zadrzewienia
twierdzy Poznań

█
Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.

█
Fortyfikacje zbudowane w ostatniej ćwierci XIX wieku składały się z pojedynczych obiektów, niepołączonych wałami: fortów i schronów. Zbudowane zostały w odległości 2–4,5 km od starszej twierdzy wokółśródmiejskiej. Umocnienia musiały zatem zostać połączone ze sobą, z miastem, z całym zapleczem koszarowym. Wokół miasta została zbudowana droga okrężna (Ringstrasse), położona na tyłach fortów – podstawowa arteria nowej twierdzy. Od niej odchodziły do fortów krótkie drogi dojazdowe (Zufuhrweg), a do miasta prowadziły drogi promieniowe (Radialstrasse). Te ostatnie najczęściej pokrywały się z już istniejącymi publicznymi drogami wylotowymi z Poznania.

█
Forty były pozbawione roślinności. Jednak ziemne wały o ostrych konturach łatwo było dostrzec od strony przedpola, zatem starano się je zamaskować przez nasadzanie krzewów. Drogi osłaniano maskującym szpalerem drzew i wałem ziemnym obsadzonym żywopłotem (2–2,2 m), który starannie pielęgnowano (Generalny Inspektorat Twierdz w latach siedemdziesiątych XIX wieku uznawał maskowanie przy pomocy krzewów za skuteczniejsze od wysokich drzew). Prowadzono liczne uprawy drzew i krzewów wykorzystywanych podczas mobilizacji twierdzy do budowy przeszkód i palisad. Na przedstokach bojowych niektórych fortów utrzymywano pas krzewów, które nieco umacniały grunt. W czasie mobilizacji posłużyłyby za źródło drewna do budowy umocnień polowych, a korzenie utrudniłyby nieprzyjacielowi prowadzenie prac oblężniczych. Żywopłoty z głogu, tarniny, robinii były w fortach stosowane także jako przeszkoda, zwłaszcza jeśli fosa nie była murowana.

█
Nieliczne zachowane odcinki dróg fortecznych są dzisiaj obsadzone z obu stron szpalerami wysokich drzew. Forty już w okresie międzywojennym zamieniły się w wyspy drzew demaskujących je i uniemożliwiających obserwację. Zarosły zarówno przedstoki, jak i wały. Gęsta roślinność utrudnia teraz zrozumienie fortyfikacji i wyobrażenie sobie ich dawnego wyglądu.

Zwiedzając fortyfikacje należy zachowywać nadzwyczajną ostrożność. Niektóre obiekty są zniszczone i potencjalnie niebezpieczne. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.

Przykładowe profile drogi okrężnej: szerokość całkowita 9 metrów, w tym 4,5 m droga kamienna (T)z tłucznia (Schotter) lub żwiru (Kies) ubitego na warstwie większych kamieni (K, piaskowca używano tylko w ostateczności), po jednej stronie jednometrowe pobocze (P), a po drugiej – 3,5-metrowa droga dla lżejszych pojazdów oraz zwierząt, zwana letnią (L, Sommerweg), oraz drugie pobocze.

Trakt był przykryty cienką warstwą ziemi (Z), ubitą i walcowaną podczas budowy. Okute żelazem koła wozów dobrze ubijały i wygładzały drogę.

Po obu stronach drogi wykopywano rowy odwadniające (R) o głębokości do jednego metra. Pas zadrzewienia maskującego (M) miał szerokość trzech metrów. Zakładany niekiedy pas plantacji (PL) mniejszych drzew i krzewów miał szerokość 10 metrów. Wał maskujący (W) miał wysokość od jednego do kilku metrów.

Droga dojazdowa do fortu Va, widok od ulicy Lechickiej.

Droga okrężna na wschód od fortu VI, widok w kierunku wschodnim.

Droga okrężna na wschód od fortu VI, widok w kierunku wschodnim.

Droga okrężna na wschód od fortu VI, widok w kierunku zachodnim.

Droga dojazdowa do fortu VI.

Droga okrężna na zachód od fortu VI, widok w kierunku północno-zachodnim.

Droga okrężna na zachód od fortu VI, widok w kierunku wschodnim.

Odcinek drogi okrężnej przebiegającej z tyłu fortu VIa.

Odcinek drogi okrężnej przebiegającej z tyłu fortu VIa.

Fort VI w 2005 roku: mury pokonywane przez drzewa.

Fort VI w 2015 roku, po wycince drzew.