Poznański Szlak Forteczny

Bastion IV Colomb
poligonalnej twierdzy Poznań

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.


Pruska twierdza została zbudowana w Poznaniu po 1815 roku z inicjatywy gen. Karla von Grolmana. Projekty opracował w 1827 roku Leopold von Brese – szef korpusu inżynierów, a budowę poprowadził Moritz von Prittwitz.


Budowane przez 40 lat umocnienia otoczyły całe miasto. Składały się z czterech odcinków: fortu Winiary (1828–1842), prawobrzeżnego przyczółka mostowego (1835–1849) z dwoma dużymi fortami, wielobocznego (poligonalnego) rdzenia z sześcioma wielkimi fortami (1840–1861) wokół śródmieścia na lewym brzegu oraz umocnień wokół Ostrowa Tumskiego i Zagórza (1855–1862). Fort Winiary i umocnienia Ostrowa Tumskiego (zwane Cytadelą Tumską) mogły być bronione w okrążeniu. Wielką wagę przykładano do zalewów tworzonych przez spiętrzanie wód Warty, Cybiny i Wierzbaku przy pomocy kilku jazów i grobli.


Twierdza poligonalna straciła swoje znaczenie po wybudowaniu w latach siedemdziesiątych XIX wieku nowego pierścienia fortów wokół miasta. W wyniku usilnych starań władz miasta została rozebrana, z nielicznymi wyjątkami. Zachowane śródszańce kilku fortów i fort Winiary (zwany wówczas Cytadelą) zostały uszkodzone podczas walk o miasto w 1945 roku i rozebrane po wojnie.

Twierdza Poznań
Poligonalna twierdza Poznań w 1872 roku, kilka lat po ukończeniu budowy i uruchomieniu pierwszych linii kolejowych.

Twierdza Poznań

█ Wieloboczny, regularny rdzeń twierdzy otaczał miasto od zachodu i południa (przebiegał wzdłuż dzisiejszych ulic: aleja Niepodległości, Kościuszki, Królowej Jadwigi i Kazimierza Wielkiego).

█ Składał się z siedmiu odcinków wału artyleryjskiego ukształtowanego w płaskie nadszańce (Cavalier). W wale rdzenia umieszczono kilka bram (w tym kolejową), przepust Bogdanki przez akwedukt nad fosą oraz obronny przepust Zgniłej Warty koło Grobli. Fosa była sucha lub wypełniona wodą przed niżej położonymi częściami rdzenia.

Twierdza Poznań

Projektant twierdzy Poznań, Leopold von Brese (1787–1878) w uznaniu zasług otrzymał nobilitację i nazwisko Brese-Winiary.



Twierdza Poznań
Pomiędzy nadszańcami rdzenia zbudowano potężne dwukondygnacyjne, podpiwniczone budowle (redity, Reduit) o wielorakim charakterze: kaponier strzegących fosy głównej, śródszańców poszczególnych odcinków wału, koszar, punktów ostatecznego oporu. Były tak duże (jedno- lub dwuramienne), że wały je osłaniające przypominały małe forty, choć (dość beztrosko) zostały przez projektanta – Leopolda von Bresego – nazwane bastionami (I–VI). Na narożnikach tych wałów zbudowano działobitnie moździerzy, a na osi – działobitnie flankujące do osłaniania przedpola sąsiednich bastionów.
Przeciwskarpy fosy były murowane. Na narożnikach umieszczono małe schrony (blokhauzy, A) służące do obrony drogi wokół fosy (F) oraz placów zbiórek przed kontratakami lub wypadami na przedpole. Blokhauzy tzw. drogi krytej miały wejścia przez poterny (chodniki pod fosą, B) i klatki schodowe (C). Na zewnątrz fosy można było wyjść tylko przez drzwi umieszczone wysoko z tyłu i lekki pomost, zrzucany w razie niebezpieczeństwa.

Twierdza Poznań
Z dolnej kondygnacji blokhauzu wybiegały na zewnątrz podziemne chodniki nasłuchowe i minowe (P), bowiem w pierwszej połowie XIX wieku wciąż zakładano, że walka o forty będzie toczyć się w tradycyjny sposób: atakujący będą kopać chodniki, którym zejdą za mur zewnętrzny fosy, wysadzą go, przebrną przez fosę, a artyleria oblężnicza w tym czasie zburzy mur skarpowy fortu, żołnierze wedrą się do środka ...i tak zdobędą każdą linię umocnień jedną po drugiej. Aby temu zapobiec, w fortach zawczasu przygotowano systemy chodników nasłuchowych, w których podsłuchiwano, gdzie atakujący prowadzą prace podkopowe, oraz kilka chodników przeciwminowych zakończonych komorami, w których zamierzano odpalać ładunki wybuchowe, niszcząc w ten sposób podkopy szykowane przez oblegających.

Twierdza Poznań
Przekrój przez fragment bastionu. Najciekawszym obiektem jest murowana działobitnia E na osi bastionu. Posadowiona była tak nisko, że z zewnątrz była niewidoczna. Aby haubice w niej umieszczone mogły prowadzić ogień, trzeba było odkopać fragment wału; zamierzano to zrobić dopiero w ostateczności, gdy nieprzyjacielskie podkopy zbliżą się już do fosy sąsiedniego bastionu. Zaskoczenie byłoby zapewne zupełne, a działobitnia mogła zniszczyć wszelkie prace ziemne prowadzone przez oblegających.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Z olbrzymiego rdzenia wokół śródmieścia Poznania nie przetrwało prawie nic. Jedynym wyjątkiem jest ów maleńki blokhauz, dawniej na narożniku bastionu IV Colomb. Wejście z boku jest wtórne; zachowany jest system podziemny budowli, w tym chodniki przeciwminowe.Bastion IV został zbudowany w latach około 1849-1852. Z wyjątkiem blokhauzu na narożniku nie zachował się. Miejsce umocnień zajmuje Park Marcinkowskiego (oś fortu pokrywała się z ulicą Powstańców Wielkopolskich).

Tablice informacyjne Poznańskiego Szlaku Fortecznego sfinansowano z Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego i Rad Osiedli: Górczyn, Krzyżowniki-Smochowice, Głuszyna, Piątkowo. Szlak został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań i prace Zespołu ds. fortyfikacji poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Opracowanie, rysunki, zdjęcia: Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Mariusz Wojciechowski.
© 2015-2022, Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Pracownia JB72, Pracownia mariwoj Mariusz Wojciechowski, Autorzy OpenStreetMap.

Poznań