Poznański Szlak Forteczny

Wzgórze Berlińskie

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Wzgórze Berlińskie (niem. Berliner Höhe) to niewielkie wzniesienie (104 m n.p.m.) na Sytkowie pomiędzy dzisiejszymi ulicami Przytoczną i Łobżenicką. To z tego miejsca, o godzinie 6.30 rano w dniu 6 stycznia 1919 roku, z ustawionych przez powstańców dwóch dział oddano cztery strzały w kierunku Stacji Lotniczej Ławica. Po ostrzale artyleryjskim (trafienia w wieżę kontroli lotów i koszary) nastąpił krótki, przeprowadzony w ciemności atak piechoty powstańczej, okupiony stratą jednego poległego. Po trwającym 20 minut szturmie lotnisko zostało zdobyte. Była to perfekcyjnie przygotowana, najbardziej brawurowa bitwa Powstania Wielkopolskiego.

Twierdza Poznań. Wzgórze Berlińskie


Inicjatywa budowy lotniska w Poznaniu wyszła ze strony bogatych mieszkańców Wielkopolski. Rozpoczęto zbiórkę pieniędzy i podjęto rozmowy z władzami wojskowymi w sprawie partycypacji w przedsięwzięciu. Wiosną 1912 roku uzyskano przychylność Ministerstwa Wojny, a strona społeczna zebrała środki, pozwalające na zakup trzech samolotów.

Stację Lotniczą Poznań (Fliegerstation Posen) uroczyście otwarto 26.08.1913 roku. W jej skład wchodziły:
• trzy hangary drewniane na 10 samolotów (nr 9-11 na planie),
• budynek warsztatów (6),
• garaż dla samochodów osobowych (7),
• stacja paliw z 3 zbiornikami po 6000 L,
• hamownia (8),
• koszary dla 130 żołnierzy oraz 16 oficerów i podoficerów (1),
• budynek pomocniczy z dwoma biurami, pokojem dla kierowców, pomieszczeniem dla pododdziałów rezerwowych i zapasowych, salą konferencyjną i toaletą (2).


W czasie Wielkiej Wojny w stacji przebywał 4 Oddział Zapasowy Lotnictwa i Szkoła Lotnicza. Ich zadaniem było szkolenie pilotów i formowanie uzupełnień dla macierzystych oddziałów, przebywających na froncie. W tym okresie znacznie rozbudowano stację. Ponieważ zabudowania były położone poza główną pozycją fortyfikacyjną twierdzy, otoczono je od zachodu dodatkowym pasem fortyfikacji polowych.


W okresie Powstania Wielkopolskiego stacja długo znajdowała się w rękach niemieckich. Wobec fiaska negocjacji, a także groźby użycia lotnictwa przez stronę niemiecką, zdecydowano o podjęciu szturmu rankiem 6 stycznia 1919 roku. W zabudowaniach Fliegerstation Posen zdobyto ogromne ilości sprzętu lotniczego, w tym ponad 20 całych samolotów i kolejnych kilkadziesiąt w częściach. Wraz ze sprzętem zdobytym w hali sterowcowej stanowiły one istotny wkład w rozwój sił lotniczych II Rzeczypospolitej.


W latach międzywojennych na Ławicy stacjonował 3 Pułk Lotniczy. Ponieważ większość zabudowy z okresu wojny była drewniana, sukcesywnie zastępowano ją solidnymi budynkami murowanymi, zbudowano też kilka nowych hal i koszarowców. Od 1925 roku na Ławicę wprowadzono ruch cywilny i stopniowo rozbudowywano pasażerską część lotniska w południowo-wschodnim narożu.


W czasie II wojny rozbudowa kompleksu sprowadziła się do budowy kilku budynków magazynowych oraz kilkudziesięciu drewnianych baraków mieszkalnych. Z tego okresu pochodzą trzy baseny przeciwpożarowe. Po wojnie intensywne użytkowanie wojskowe trwalo do 1957 roku. Z czasem lotnisko zostało zdominowane przez funkcje cywilne, a w obrębie kompleksu koszarowo-magazynowego funkcjonowała Jednostka Wojskowa nr 2266, zajmująca się obsługą i zaopatrzeniem lotnictwa.

Twierdza Poznań. Wzgórze Berlińskie
Wzgórze Berlińskie i Stacja Lotnicza Poznań w czasie Wielkiej Wojny. Czarnym kolorem zaznaczono zabudowania koszarowe i magazynowe. Na czerwono pokazano przebieg fortyfikacji polowych, osłaniających lotnisko od zachodu, zlikwidowanych w 1917 roku.
Kolorem granatowym oznaczono przebieg polskiego szturmu na Stację Lotniczą w 1919 roku: a - kompania odwodowa, b - natarcie pozoracyjne, 1, 2, 3 - bataliony atakujące, c - dwie armaty.

Twierdza Poznań. Wzgórze Berlińskie
Szturm Stacji Lotniczej na obrazie Leona Prauzińskiego. Na pierwszym planie po lewej dwie armaty, po prawej żołnierze kompanii odwodowej. W głębi zabudowania lotniska i koszar.

Twierdza Poznań. Wzgórze Berlińskie
Stacja Lotnicza Poznań w 1923 roku na zdjęciu lotniczym wykonanym od strony wschodniej. Na pierwszym planie 1-wojenne drewniane baraki, w centrum budynek koszarowy (1). W głębi hangary, magazyny i budynki techniczne lotniska, na ostatnim planie trawiasty pas startowy.

Twierdza Poznań. Wzgórze Berlińskie
W czasie II wojny światowej na obszarze Wzgórza Berlińskiego zbudowano strzelnicę, służącą do regulacji broni pokładowej samolotów, stacjonujących na poznańskim lotnisku. Fragmenty kulochwytów zachowały się do dzisiaj.

Poznański Szlak Forteczny został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań
i prace Zespołu ds. Fortyfikacji Poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Tablica została sfinansowana ze środków Rady Osiedla Krzyżowniki-Smochowice
i powstała we współpracy z Zakładem Lasów Poznańskich.

Opracowanie, mapy i plany: Jacek Biesiadka, koncepcja graficzna: Mariusz Wojciechowski,
zdjęcia archiwalne: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, zbiory własne.
© 2020 Pracownia JB72 Jacek Biesiadka.

Poznań