Poznański Szlak Forteczny

Twierdza Poznań  pierścień zewnętrzny

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Fortyfikacje stałe twierdzy Poznań były skoncentrowane w śródmieściu i w pasie fortów wokół miasta, oddalonym około 4,5 km od centrum. Dla lepszego współdziałania fortyfikacji z armią polową oraz dla kontroli podejścia przeciwnika pod twierdzę, w czasach wojennej mobilizacji budowano dodatkowe, zewnętrzne pierścienie fortyfikacji o charakterze polowym.


Wybuch wojny światowej w sierpniu 1914 roku wymusił postawienie poznańskiej twierdzy w stan gotowości bojowej. Wokół twierdzy zbudowano pozycję wysuniętą o ok. 4 do 7 km przed główną linię obrony, otaczającą twierdzę od północy, południa i wschodu. Odcinek pozycji przebiegający w przybliżonej linii: Piotrowo - Sypniewo - Szczytniki - Koninko - Jaryszki był znacznie oddalony od głównej linii obronnej, dlatego otrzymał charakterystyczną, rozbudowaną strukturę, złożoną z samodzielnych, zamkniętych punktów oporu, oddalonych od siebie o ok. 600 m. Przerwy między punktami oporu były zamknięte liniowymi pozycjami strzeleckimi. Przed rowami strzeleckimi znajdowały się pasy przeszkód drutowych. Umocnienia te zostały zlikwidowane w 1917 roku.


Jesienią 1944 roku, w obliczu natarcia Armii Czerwonej, okupujący Poznań Niemcy rozpoczęli fortyfikowanie Poznania w ramach systemu przebiegających południkowo pozycji obronnych. Pozycja obronna nazwana "linią C" przebiegała ok. 15 km na wschód od centrum Poznania i stanowiła jednocześnie zewnętrzny pas obrony twierdzy Poznań. Pozycja obronna składała się z podwójnej linii okopów oraz położonego za nimi pojedynczego lub podwójnego rowu przeciwpancernego.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny
Wewnętrzne i zewnętrzne pierścienie obronne twierdzy Poznań. Linią ciągłą oznaczono pozycje z 1914 roku, linią przerywaną oznaczono przedni skraj pozycji z okresu II wojny światowej.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny
Fortyfikacje wysuniętej pozycji twierdzy Poznań z 1914 roku w rejonie Piotrowa i Koninka naniesiono czerwonym kolorem. Podstawowym elementem umocnień były punkty oporu piechoty (PO) o narysie owalnym. Między nimi rozmieszczono pozycje dla piechoty o narysie łukowym. Przedstawione fortyfikacje nie są zachowane, jednak w miejscach niektórych punktów oporu do dziś teren jest delikatnie pofałdowany, powtarzając ich owalny narys.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny
W dniu 29 maja 1944 roku amerykańskie siły lotnicze wykonały nalot bombowy na zakłady Focke-Wulfa w Poznaniu i w Krzesinach. Bombowce B-17 z 8 Armii Powietrznej USA, eskortowane przez myśliwce, zniszczyły hale montażowe, hangary i inne zabudowania fabryczne. Pamiątką po tych wydarzeniach jest bomba lotnicza 50 kg, wykopana podczas prac ziemnych w Głuszynie przy ul. Daszewickiej.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny
Drugowojenne fortyfikacje polowe „linii C” miały całkiem inny narys niż pierwszowojenne. Pozycje strzeleckie były zorganizowane w ciągłe linie, najczęściej podwójne lub potrójne, połączone ze sobą krótkimi łącznikami. Za pozycjami strzeleckimi znajdował się rów przeciwpancerny, często podwojony. Położenie rowu za pozycją strzelecką wynikało z obawy, że mógłby on być użyty przez strzelców przeciwnika. Do dzisiaj zachowało się kilka reliktów tych umocnień - fragment rowu przeciwpancernego i kilkaset metrów okopów.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny
Na fotografii lotniczej, wykonanej w lutym 1945 roku, widoczne są wszystkie omówione budowle militarne: umocnienia z 1914 roku odznaczają się jako cienie na polach (1), wyraźnie odcina się rów ppanc (2), a na północ od Piotrowa widać częściowo zniszczone zabudowania mieszkalne fabryki lotniczej Focke-Wulf (3). Fragment rowu zalanego wodą znajduje się na ul. Kopylnik, 400 m w stronę rzeki. Kopali go przymusowo mieszkańcy Sypniewa w 1945 roku.


Wewnątrz pasa obronnego, na polach między Głuszyną a Krzesinami znalazł się niezwykle ważny obiekt militarno-przemysłowy - fabryka lotnicza Focke-Wulf wraz z przyzakładowym lotniskiem, zbudowana w 1941 roku. Produkowano tu głównie doskonałe myśliwce typu Fw 190. Części do produkcji pochodziły m.in. z zakładów położonych w śródmieściu, na terenie obecnych Międzynarodowych Targów Poznańskich. W skład zakładów w Krzesinach wchodziły dwie duże hale produkcyjno-montażowe, 5 hangarów lotniczych, strzelnica do regulacji broni pokładowej i kilkanaście mniejszych budynków. W północnej części znajdowało się przyzakładowe lotnisko o dwóch pasach długości 1000 i 1200 m, o nawierzchni betonowej. Na południe od zakładów znajdowały się zabudowania mieszkalne. Pracownicy mieszkali też w barakach w Krzesinach. W maju 1944 roku alianckie naloty poważnie zniszczyły fabrykę, powodując kilkumiesięczną przerwę w produkcji. Część produkcji rozśrodkowano do pobliskich fortów (nr I, II i III) oraz do nowych budynków, położonych w lasach w okolicach Krzesin, Gądek i Robakowa. W 1945 roku lotnisko przeszło w ręce sowieckie i dopiero w 1954 roku przeszło pod zarząd polski. Do dzisiaj lotnisko zostało znacznie rozbudowane i jest siedzibą 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego. Ze starych zabudowań Focke-Wulfa zachował się jeden hangar, część strzelnicy i kilka pomniejszych budynków.

Twierdza Poznań. Pierścień zewnętrzny. Fabryka Focke-Wulf

Poznański Szlak Forteczny został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań
i prace Zespołu ds. Fortyfikacji Poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Tablica została sfinansowana ze środków Rady Osiedla Głuszyna
i powstała we współpracy z Zakładem Lasów Poznańskich.

Opracowanie, mapy i plany: Jacek Biesiadka, koncepcja graficzna: Mariusz Wojciechowski,
zdjęcia archiwalne: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, zbiory własne.
© 2020 Pracownia JB72 Jacek Biesiadka.

Poznań