Kamienie graniczne
twierdzy Poznań: ulica Górczyńska

█
W pierwszej połowie XIX wieku w Poznaniu powstała potężna pruska twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I–IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano: wzniesiono 6 fortów pośrednich nowego typu (Zwischenwerk Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) i kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do początków I wojny światowej, a w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o śred­nicy prawie 10 kilometrów.

█
Umocnienia twierdzy poligonalnej oraz fortowej były położone na terenach należących do wojska, ale wokół nich ustanowiono jeszcze rozległe obszary ochronne, na których obowiązywały ograniczenia budowlane – wojskowi dbali, by na przedpolach fortów nie powstała trwała zabudowa, która ułatwiłaby nieprzyjacielowi zbliżanie się do umocnień.
Wytyczono trzy pierścieniowe pasy ograniczeń, zwane rejonami (Festungs-Rayon I, II i III), różniące się nasileniem restrykcji. Na przykład w rejonie I obowiązywał całkowity zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli, a nawet stawiania płotów, kopania rowów, sadzenia drzew i krzewów. Bezpośrednio wokół umocnień wytyczany był tzw. rejon polowań (Jagd-Rayon), gdzie ograniczono nawet ogólne prawo łowieckie do prowadzenia polowań na zwierzynę, a jakakolwiek zabudowa cywilna była tam niemożliwa.

█
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku rejony wokół twierdzy poligonalnej miały łączną szerokość ponad dwóch kilometrów. Miasto odczuwało skutki zakazów budowlanych, dlatego już od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku stopniowo znoszono je i zmieniano granice rejonów. Lewobrzeżny Poznań uwolnił się od nich po rozbiórce umocnień wokół śródmieścia (około 1910 roku), choć pozostały przed Fortem Winiary i zachowanymi jeszcze wówczas umocnieniami prawobrzeżnymi.

Twierdza poligonalna w 1864 roku, z zaznaczonymi rejonami fortecznymi.

FG (Festungs Grenze) – kamienie graniczne twierdzy poligonalnej, zachowane w mieście.

█
Wokół fortów zewnętrznych wytyczano dwa rejony: I oraz III. Według ustawy z 1871 roku powinny mieć łącznie 2250 metrów; ustawa nie wspominała o wewnętrznym rejonie polowań. W Poznaniu trzy rejony miały szerokość około 150–350 (rejon polowań), 300–350 (pierwszy rejon) i 1600–1900 metrów (trzeci rejon). Zakazy budowlane obowiązywały także w okresie międzywojennym, chociaż rejony zmniejszono od strony miasta, także esplanadę Fortu Winiary.

Południowo-zachodni odcinek pierścienia fortów w 1910 roku, z zaznaczonymi rejonami fortecznymi.
Na planie zaznaczone są na różowo tereny należące do wojska, w tym forty, schrony, koszary, a także promieniste drogi z miasta do fortów (P), obiegająca twierdzę droga okrężna (R) (tzw. rokadowa, niem. Ring-Strasse, Ringchausse, Szosa Okrężna, obecnie między innymi ulice Ściegiennego, Albańska, Czechosłowacka) oraz krótkie drogi dojazdowe do fortów (D).

█
Wieloboczne rejony oznakowane były w terenie granitowymi słupkami z wykutym oznaczeniem FR (Festungs-Rayon) i numerem. Kamieniami FG (Fortifications-Grenze, Festungs-Grenze, Festungs-Gelände) oznaczano granice własności wojskowej. Krzyż maltański na szczycie kamienia służył do precyzyjnych pomiarów geodezyjnych. Zachowało się jeszcze trochę tych kamieni...

Przy ulicy Górczyńskiej 12 znajduje się dziś kamień graniczny FR. Jego pochodzenie jest niewyjaśnione – przez wieś Górczyn (niem. Gurtschin) nie przebiegała żadna linia graniczna rejonów twierdzy.
Oddalona o sto metrów ulica Głogowska dawniej nosiła nazwy: St. Lazarus Strasse, Łazarska, Marszałka Focha (1929–1939, 1946–1949) i Glogauer Strasse (w czasie II wojny).

FR I (Festungs Rayon I)
Kamień graniczny pomiędzy fortami VIa i VII.

FG 18 (Festungs Grenze)
Kamień graniczny pomiędzy fortami VIa i VII.

Miejscem wyjątkowym na terenie dawnej twierdzy jest linia czterech kolejnych kamieni granicznych na obszarze „Skansenu Fortecznego – Fort 4a”. Mają one sygnatury FG III, FG IIII, FG V, FG VI, i znajdują się w pierwotnych miejscach, gdzie wyznaczały granice gruntu należącego do wojska.

Niedopuszczalne jest wykopywanie kamieni, które nadal znajdują się w swoich pierwotnych lokalizacjach. Ich wartość historyczna jest mocno związana z lokalizacją, a część tych kamieni to dziś także znaki geodezyjne chronione prawem!