Kamienie graniczne
twierdzy Poznań: ulica Skalna

█
W pierwszej połowie XIX wieku w Poznaniu powstała potężna pruska twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I–IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano: wzniesiono 6 fortów pośrednich nowego typu (Zwischenwerk Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) i kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do początków I wojny światowej, a w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o śred­nicy prawie 10 kilometrów.

█
Umocnienia twierdzy poligonalnej oraz fortowej były położone na terenach należących do wojska, ale wokół nich ustanowiono jeszcze rozległe obszary ochronne, na których obowiązywały ograniczenia budowlane – wojskowi dbali, by na przedpolach fortów nie powstała trwała zabudowa, która ułatwiłaby nieprzyjacielowi zbliżanie się do umocnień.
Wytyczono trzy pierścieniowe pasy ograniczeń, zwane rejonami (Festungs-Rayon I, II i III), różniące się nasileniem restrykcji. Na przykład w rejonie I obowiązywał całkowity zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli, a nawet stawiania płotów, kopania rowów, sadzenia drzew i krzewów. Bezpośrednio wokół umocnień wytyczany był tzw. rejon polowań (Jagd-Rayon), gdzie ograniczono nawet ogólne prawo łowieckie do prowadzenia polowań na zwierzynę, a jakakolwiek zabudowa cywilna była tam niemożliwa.

█
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku rejony wokół twierdzy poligonalnej miały łączną szerokość ponad dwóch kilometrów. Miasto odczuwało skutki zakazów budowlanych, dlatego już od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku stopniowo znoszono je i zmieniano granice rejonów. Lewobrzeżny Poznań uwolnił się od nich po rozbiórce umocnień wokół śródmieścia (około 1910 roku), choć pozostały przed Fortem Winiary i zachowanymi jeszcze wówczas umocnieniami prawobrzeżnymi.

Twierdza poligonalna w 1864 roku, z zaznaczonymi rejonami fortecznymi.

FG (Festungs Grenze) – kamienie graniczne twierdzy poligonalnej, zachowane w mieście.

█
Wokół fortów zewnętrznych wytyczano dwa rejony: I oraz III. Według ustawy z 1871 roku powinny mieć łącznie 2250 metrów; ustawa nie wspominała o wewnętrznym rejonie polowań. W Poznaniu trzy rejony miały szerokość około 150–350 (rejon polowań), 300–350 (pierwszy rejon) i 1600–1900 metrów (trzeci rejon). Zakazy budowlane obowiązywały także w okresie międzywojennym, chociaż rejony zmniejszono od strony miasta, także esplanadę Fortu Winiary.

Południowo-zachodni odcinek pierścienia fortów w 1910 roku, z zaznaczonymi rejonami fortecznymi.
Na planie zaznaczone są na różowo tereny należące do wojska, w tym forty, schrony, koszary, a także promieniste drogi z miasta do fortów (P), obiegająca twierdzę droga okrężna (R) (tzw. rokadowa, niem. Ring-Strasse, Ringchausse, Szosa Okrężna, obecnie między innymi ulice Ściegiennego, Albańska, Czechosłowacka) oraz krótkie drogi dojazdowe do fortów (D).

█
Wieloboczne rejony oznakowane były w terenie granitowymi słupkami z wykutym oznaczeniem FR (Festungs-Rayon) i numerem. Kamieniami FG (Fortifications-Grenze, Festungs-Grenze, Festungs-Gelände) oznaczano granice własności wojskowej. Krzyż maltański na szczycie kamienia służył do precyzyjnych pomiarów geodezyjnych. Zachowało się jeszcze trochę tych kamieni...

Kamień FR 6 znajduje się dzisiaj na skrzyżowaniu ulic Turniowej i Skalnej – dawnej drogi dojazdowej do fortu IX na Świerczewie, która w okresie międzywojennym nosiła nazwę Drogi z Świerczewa.
Prawdopodobnie nie jest to jego pierwotne położenie – wierzchołek FR 6 rejonu I fortu IX wskazano czerwoną strzałką. Obecnie kamień leży 200 metrów (w linii prostej) od mostu w forcie. Pobliskie ulice: Graniowa, Turniowa, Głazowa i Jaskiniowa wytyczone zostały pod koniec II wojny.

FR I (Festungs Rayon I)
Kamień graniczny pomiędzy fortami VIa i VII.

FG 18 (Festungs Grenze)
Kamień graniczny pomiędzy fortami VIa i VII.

Miejscem wyjątkowym na terenie dawnej twierdzy jest linia czterech kolejnych kamieni granicznych na obszarze „Skansenu Fortecznego – Fort 4a”. Mają one sygnatury FG III, FG IIII, FG V, FG VI, i znajdują się w pierwotnych miejscach, gdzie wyznaczały granice gruntu należącego do wojska.

Niedopuszczalne jest wykopywanie kamieni, które nadal znajdują się w swoich pierwotnych lokalizacjach. Ich wartość historyczna jest mocno związana z lokalizacją, a część tych kamieni to dziś także znaki geodezyjne chronione prawem!