Stacja kolejowa
Poznań Wola

█
Stacja kolejowa Poznań Wola została otwarta w 1905 roku. Nosiła wówczas nazwę Elsenmühle, od młyna nad Bogdanką, zwanego tak od imienia jego ówczesnej właścicielki – Elsy von Petersdorff (wcześniej nosił nazwę Strzeszyner-Mühle). Młyn w dolinie Bogdanki zachował się w ruinie, przy zachodnim odcinku ulicy Lutyckiej, dawnej Tatrzańskiej (w czasie II wojny Tatraweg). Nazwa dzielnicy Wola pojawiła się dopiero po II wojnie, przedtem rejon ten nosił nazwę Sytkowo. Ulice miały „górskie” nazwy: Beskidzka, Bieszczady, Wierchowa, Halna, Karpacka, Łomnicka, Karkonoska.
Stacja kolejowa nosiła kolejno nazwy: Elsenmühle (1905–1919), Ławica (1919–1939), Boelckehorst (1939–1941), Posen Elsenmühle (1942–1945), Poznań Ławica (1945–1949) i wreszcie Poznań Wola (od 1949 roku).

Zachowany budynek stacji Poznań Wola.

█
Stacja, położona blisko otwartego w 1913 roku lotniska Ławica, nie miała znaczenia wojskowego, jednak jest z nią związany pewien epizod powstania wielkopolskiego, dzięki któremu warto o niej pamiętać.

Dnia 26 grudnia 1918 roku w Poznaniu odbyły się polskie wiece i manifestacje związane z przybyciem Ignacego Paderewskiego. Następnego dnia niemieccy mieszkańcy zorganizowali swoje demonstracje, w których wzięli udział żołnierze 6 Pułku Grenadierów (1 Zachodniopruskiego) im. hrabiego Kleista von Nollendorfa, dopiero co przybyłego z frontu zachodniego. Żołnierze zrywali polskie flagi, zdemolowali kilka lokali. 27 grudnia 1918 roku doszło do walk w centrum miasta. Przyjęta w tych dniach przez powstańców taktyka okazała się skuteczna: szybko zajmowano najważniejsze obiekty obsadzone przez oddziały niemieckie: fort Grolmana, fort Winiary, różne koszary – najczęściej bez walki, po pertraktacjach. Niemców z bronią rozbrajano i puszczano do domów.

Jednak żołnierze 6 pułku nie mieli zamiaru się poddać i 28 grudnia o koszary przy ulicy Kleista (dziś Szylinga) zaczęły się walki. Zaatakowała 4 kompania polsko-niemieckiej Służby Straży i Bezpieczeństwa pod dowództwem Adama Białoszyńskiego – byłego niemieckiego marynarza, który swoją kompanię sformował w koszarach 47 pułku piechoty. Tablica pamiątkowa na domu przy ulicy Wrocławskiej 12, gdzie mieściła się kawiarnia „Zielona”, informuje o tym, że 5 grudnia 1918 roku tam postanowiono sformować oddział do walki o zjednoczenie ziem Polski. Walki o koszary zakończyły się niepowodzeniem: kilkunastu powstańców zostało wziętych do niewoli lub odniosło ranny, jednak akcja uniemożliwiła Niemcom wejście do walki w centrum miasta.

█
30 grudnia 1918 roku przeprowadzono pertraktacje z delegacją niemiecką, w wyniku których następnego dnia pododdziały 6 pułku grenadierów opuściły Poznań na warunkach honorowych: w szyku i z bronią ręczną. Wyjechały pociągiem do Szczecina ze stacji Elsenmühle (Wola) – dworzec główny był kontrolowany przez powstańców i było niemożliwe, aby pojawili się na nim żołnierze niemieccy obwiniani o sprowokowanie walk. Był to pierwszy oddział wojsk zaborczych, który opuścił miasto zajmowane przez Prusy od 1792 roku. Wprawdzie 6 pułk walczył później na froncie południowym powstania, ale nie zdołał zmienić losów bitwy o Rawicz, wygranej przez powstańców.

█
Adam Białoszyński (1890–1949) pochodził z Poznania. Był bosmanem na niemieckim okręcie liniowym SMS „Preussen”, zdezerterował w 1917 roku i powrócił do Poznania. Pod koniec 1918 roku zorganizował jeden z kilku oddziałów polsko-niemieckiej straży SSiB, który stacjonował w koszarach 47 pułku piechoty (inne kompanie rozlokowane były w forcie Raucha oraz w forcie Prittwitza). W pierwszych dniach powstania oddział marynarzy Białoszyńskiego zajął koszary 47 pułku, walczył o koszary 6 pułku grenadierów, zajął forty VI i VII oraz dworzec. Białoszyński został lekko ranny. 6 stycznia 1919 oddział wziął udział w zdobyciu lotniska Ławica, później walczył na froncie północnym. Białoszyński został ciężko ranny pod Rynarzewem, po wojnie walczył o wyzwolenie Górnego Śląska, a po kilku latach zajął się prowadzeniem gospodarstwa rolnego w Psarskiem koło Kiekrza.

Adam Białoszyński w mundurze marynarki niemieckiej.

Adam Białoszyński w 1929 roku w mundurze kapitana polskiego 73 pułku piechoty, stacjonującego na Górnym Śląsku.

█
Stacja Poznań Wola (Elsenmühle) została zbudowana na linii z Poznania do Stargardu. Była to pierwsza linia kolejowa w stolicy Wielkopolski. Kolej Stargardzko-Poznańska (niem. Stargard-Posener Eisenbahn) zbudowana została w latach 1846–1848 z inicjatywy Szczecina – miasta, które od 1843 roku miało połączenie z Berlinem, a od 1846 roku ze Stargardem. Pierwszy pociąg przyjechał do Poznania 9 sierpnia 1848 roku, prowadzony przez parowóz „Polonia”. Jednotorową linię otwarto oficjalnie następnego dnia. Podróż do Szczecina trwała 6 i pół godziny. Pociągi poranne mijały się na stacji Choszczno (Arnswalde), a popołudniowe przeczekiwały noc na stacji Dobiegniew (Woldenberg).

Pierwszy rozkład jazdy pociągów do Szczecina przez Stargard, czyli ówczesny Starogród
Damm = Dąbie
Karolinenhorst = Reptowo
Starogród = Stargard
Dölitz = Dolice
Arnswalde = Choszczno
Augustwalde = Rębusz
Woldenberg = Dobiegniew
Dratzig = Drawsko

Fragment planu Poznania z lat sześćdziesiątych XIX wieku
1 folwark Sytkowo
2 linia do Stargardu i Szczecina (i dalej do Berlina)
3 dworzec z 1848 roku
4 łącznik do linii wrocławsko-głogowskiej
5 linia do Wrocławia i Głogowa
6 ulica Dąbrowskiego (wówczas Szosa Berlińska, niem. Berliner Chaussee)

Pierwszy poznański dworzec kolejowy linii stargadzkiej został zbudowany na Jeżycach. Miał drewniano-murowaną konstrukcję ryglową (tzw. mur pruski), gdyż leżał w zasięgu ograniczeń budowlanych obowiązujących wokół twierdzy poligonalnej, około 650 metrów na zachód od bramy Berlińskiej, w tzw. drugim rejonie fortecznym (Festungs-Rayon II). Tory biegły prosto na zachód aż za Ogrody i dalej kierowały się na północny zachód. W 1856 roku z dworca jeżyckiego poprowadzono na wschód krótki łukowy odcinek, który połączył linią stargardzką z linią do Wrocławia i Głogowa (1857).

Budynki dworcowe zostały zlikwidowane w latach siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy uruchomiono nowy dworzec główny (wówczas zwany Centralnym). Tory na Jeżycach rozebrano i zbudowano nowy odcinek położony nieco bardziej na północ, funkcjonujący do dziś. Pierwotny tor przebiegał przez Jeżyce pomiędzy obecnymi ulicami Bukowską i Sza­ma­rzew­skiego. Dworzec położony był w osi ulicy Zwierzynieckiej, na wysokości późniejszej zajezdni tramwajowej i ogrodu zoologicznego.